“το πένθος είναι μια επώδυνη, φυσιολογική διαδικασία της επεξεργασίας μιας απώλειας, που αποσκοπεί στην προσαρμογή και την εναρμόνιση της εσωτερικής με την εξωτερική μας κατάσταση απέναντι σε μια νέα πραγματικότητα”.
Χόρχε Μπουκάι
Η διαχείριση πένθους είναι μια φυσιολογική διαδικασία που βιώνεται μετά από μια απώλεια. Όταν το άτομο δεν μπορεί να έχει πια κοντά του κάποιον ή κάτι που είναι σημαντικό για εκείνο. Μπορεί να αναφέρεται τόσο σε έμψυχα (όπως στην απώλεια ανθρώπου, το χαμό κάποιου αγαπημένου προσώπου πχ. λόγω θανάτου ή χωρισμού) αλλά και σε άψυχα αντικείμενα, όπως στην απώλεια μιας δουλειάς, χρημάτων, ενός υποστηρικτικού πλαισίου, ή ακόμα και της ρουτίνας και του τρόπου ζωής του.
Το πένθος είναι ο τρόπος που κάποιος αντιμετωπίζει την απώλεια και η προσπάθεια που κάνει για να την διαχειριστεί και να την αφομοιώσει.
Ο κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του τρόπο να βιώνει και να εκφράζει το πένθος του, ωστόσο υπάρχουν κάποιες κοινές συναισθηματικές αποκρίσεις όπως είναι η λύπη, η θλίψη και η ψυχική οδύνη. Οι προεκτάσεις του πένθους στη ζωή ενός ατόμου μπορεί να είναι ψυχολογικές, σωματικές, πνευματικές, επαγγελματικές ή και κοινωνικές. Οι εκδηλώσεις του μπορεί να ποικίλουν από σωματικό πόνο, μούδιασμα, ταχυπαλμία, αίσθημα απόγνωσης και ματαιότητας, έως μια έντονη διάθεση κλεισίματος στον εαυτό του και απόσυρσης από κοινωνικές συναναστροφές. Αν ένα πένθος δεν λάβει την απαιτούσα σημασία στη ζωή του ατόμου και παραμείνει ανεπεξέργαστο μπορεί να προκαλέσει πιο μόνιμες συνέπειες, όπως κατάθλιψη, άγχος, κρίσεις πανικού, σωματικές διαταραχές και ασθένειες, συχνά ατυχήματα, χρήση ουσιών κ.α.
Διαδικασία και διαχείριση πένθους
Συχνά η διαχείριση του πένθους είναι μια επίπονη και απαιτητική διαδικασία κατά την οποία μπορεί να μας ωφελήσει η επίσκεψη σ’ έναν ειδικό.
Είναι πολύ σημαντικό να μην μπλοκάρουμε τη διαδικασία του πένθους και της υγιούς έκφρασης των συναισθημάτων μας. Αντίστοιχα, κρίνεται πολύ βοηθητικό να είμαστε σε θέση να ζητήσουμε στήριξη από ανθρώπους που μπορούν ή που είναι εκπαιδευμένοι να μας την παρέχουν.
Ο πόνος και το πένθος, οι μνήμες που μας κατακλύζουν και οι επίμονες σκέψεις γι’ αυτόν ή αυτό που χάθηκε είναι σημάδια ότι ο οργανισμός μας προσπαθεί να αφομοιώσει μια δύσκολη εμπειρία και ότι έχει ακόμα την ανάγκη να επιστρατεύει μεγάλο μέρος της ενέργειάς του εκεί.
Τα στάδια του πένθους
Υπάρχουν πέντε κοινά στάδια του πένθους από τα οποία περνούν οι άνθρωποι που βιώνουν κάποια απώλεια, χωρίς να έχουν την ίδια διάρκεια για όλους και χωρίς να εξελίσσονται αυστηρά με την ίδια σειρά.
- Άρνηση
Το άτομο αρχικά για να προστατευτεί από το αναπάντεχο της είδησης της απώλειας αμφισβητεί το γεγονός ή βρίσκεται σε σύγχυση. - Θυμός
Ο πόνος και το αρχικό σοκ μετατρέπονται σε θυμό, επιθετικότητα και συναισθηματικές εκρήξεις, καθώς το άτομο προσπαθεί να βρει τον υπαίτιο και να αποδώσει ευθύνες για την απώλεια είτε σε άλλους είτε στον εαυτό του, νιώθοντας ενοχές. Κυριαρχούν αναπάντητα ερωτήματα όπως “γιατί σ’ εμένα;” ή “γιατί τώρα;”. - Διαπραγμάτευση
Κατά το μεταβατικό αυτό στάδιο, το άτομο αρχίζει να συνειδητοποιεί την απώλεια και να τα επεξεργάζεται περισσότερο εγκεφαλικά παρά συναισθηματικά. Στρέφει την προσοχή του προς τον εαυτό του καθώς φαίνεται να προσπαθεί να κερδίσει χρόνο και να ανασυνταχθεί απέναντι στη συνειδητοποίηση του μη αναστρέψιμου της όλης κατάστασης. - Κατάθλιψη
Η μορφή αυτή κατάθλιψης θεωρείται απόλυτα φυσιολογική και αποτελεί συνήθως το πλέον επώδυνο αλλά αναγκαίο στάδιο της διαδικασίας διαχείρισης του πένθους. Η συνειδητοποίηση της απώλειας ή του θανάτου είναι πλέον γεγονός, τόσο σε γνωσιακό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο. Το άτομο μπορεί να βιώνει έντονα συναισθήματα θλίψης, μελαγχολίας ή απελπισίας και να έχει τη διάθεση να αποσυρθεί στον εαυτό του. - Αποδοχή
Στο στάδιο αυτό, το άτομο σιγά σιγά αποδέχεται τη νέα πραγματικότητα και μαθαίνει να ζει χωρίς αυτόν ή αυτό που χάθηκε. Πρόκειται ουσιαστικά για τη σταδιακή αναδιοργάνωση του ατόμου και της ζωής του και τη συμφιλίωση με την απώλεια. Η θλίψη κι ο πόνος είναι πιθανόν να παραμένουν, ωστόσο πλέον τους συντροφεύει ένα είδος γαλήνης και ψυχικής ηρεμίας.
Το πένθος θεωρείται ότι έχει ολοκληρωθεί όταν μπορούμε να σκεφτούμε αυτό που χάθηκε χωρίς να βιώνουμε πόνο, ή έστω όταν έχουμε μάθει να ζούμε, να είμαστε λειτουργικοί και παρόντες στις ζωές μας, συνυπάρχοντας με τον πόνο αυτό.
Σ’ αυτή την απαιτητική και δύσκολη διαδρομή, είναι πολύ σημαντικό δώσουμε στον εαυτό μας την άδεια να πενθήσει αυτό ή αυτόν που χάθηκε να πάρουμε το χρόνο που χρειαζόμαστε και να αφήσουμε χώρο για τα δυσάρεστα συναισθήματα και την έκφρασή τους. Αντίστοιχα, κατά το διάστημα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ενισχύσουμε όσο μπορούμε την αυτοφροντίδα, την υπομονή και τη συμπόνια προς τον εαυτό μας, και φυσικά να αναζητήσουμε τη στήριξη που χρειαζόμαστε από έναν ειδικό.